http://www.tarim.gov.tr/Iletisim
SOYA YETİŞTİRİCİLİĞİ
AHMET NEDİM NAZLICAN
Zir. Yük. Müh.
annazlican@yahoo.com
1. SOYANIN ÖNEMİ
Anavatanı Çin ve Kore gibi Uzakdoğu ülkeleri olan soya bitkisi,
4 bin yıl öncesine kadar uzanan tarihi geçmişiyle o bölgede yaşayan
insanların en önemli besin ve geçim kaynağı olmuştur. Çinliler soya
için; Harika Bitki, Kutsal Bitki, Tanrı Bitkisi, Üreyen Altın, Sarı
Mücevher ve Doğu’nun Kemiksiz Eti gibi isimler kullanarak,
verdikleri önemi ortaya koymuşlardır.
Resim-1: Soya Bitkileri
120-130 yıl kadar önce soya ile tanışan gelişmiş batılı ülkeler ise,
soya sanayilerini kurarak, soya üretimine ve kullanım alanlarının
geliştirilmesine önemli katkılar yapmışlardır. Günümüzde 170-180
milyon ton seviyesine ulaşan Dünya Soya Üretimindeki en büyük payı
% 50 oranındaki üretimiyle A.B.D almakta, onu Brezilya, Arjantin ve
Çin izlemektedir.
Soya bitkisi, ülkemize de ilk kez 1930’lu yıllarda girmiş ve uzun
yıllar boyunca sadece Karadeniz bölgesinde tarımı yapılmıştır. Son 20
yılda uygulamaya konulan 2. .rün Projesi ile, Ege ve Akdeniz
bölgelerinin sulanır alanlarında yetiştirilmeye başlanılan soyanın
tarımı bugün için ağırlıklı olarak Çukurova Bölgesinde yapılmaktadır.
Adana ve Osmaniye illeri, Türkiye soya üretiminin % 80-85’ini
karşılamaktadır. Ancak son yıllardaki soya üretimimiz 50-60 bin tona
düşmüş olup, çiftçilerimizin bu değerli ürünü daha fazla tanıması ve
ekim nöbetinde yer vererek, soya üretimini yaygınlaştırması
gerekmektedir.
Dünyayı besleyen 5-6 önemli bitkisel üründen birisi olan
soyanın, yağı çıkarıldıktan sonra kalan unu ya da küspesi çok
besleyici olup, proteince çok zengindir. Bu özelliğinden dolayı gıda
sanayisinde bolca kullanılır. Soya tohumlarında % 40-45 oranında
protein, % 18-20 oranında da yağ bulunur. Dünya’da en fazla üretilen
ve tüketilen yağ soya yağı, yem sanayisinde en fazla kullanılan
hammadde ise soya küspesidir.
Bir çok hastalığa karşı, soyanın insan beslenmesinde önemli
bir yeri vardır. Gelişmiş ülkelerin tıp çevreleri kendi insanlarını,
soyayı özellikle kalp ve kanser hastalıklarına karşı koruyucu olarak
tüketmek üzere sürekli bilgilendirmektedir. Hatta, Amerika Birleşik
Devletlerinde bazı soyalı gıda ürünlerinin üzerine, “ kalp sağlığına
karşı yararlı etkisi vardır ” şeklinde uyarıcı ve bilgilendirici etiketlerin
konularak kullanılmasına izin verilmiştir.
Resim-2: Soya Sütü
Bugün için gelişmiş ülkelerin piyasalarında, soyanın sütü,
peyniri, filizi, sosu, dondurması, eti ve unundan, mürekkebi,
mumu ve benzinine kadar pek çok soyalı sanayi ürünü
bulunabilmektedir. Son yıllarda ülkemizde de, ithal soyalı ürünlerin
birçoğunu market raflarında bulmak mümkün olmuştur. Özellikle gıda
sanayi ürünlerinden yararlanmak, yetersiz beslenme problemiyle
boğuşan Türk insanı için de vazgeçilmez bir seçenektir.
Resim-3: Soya Unu ve Ekmeği
İstatistiklere göre; 2003 yılında 175 bin tonu soya yağı olmak
üzere toplam 1.5 milyon tonluk soyalı ürünün ülkemize ithal edilmiş
olması, soyanın tüketim alışkanlıklarımız içerisinde giderek artan
şekilde yer almaya başladığını göstermektedir.
Bir baklagil bitkisi olarak soya, toprağa azot kazandırarak,
kendisinden sonra ekilecek olan ürünlerde verimi arttırır ve
gübre tasarrufu sağlar. Ekim nöbeti için en uygun bitkilerden
birisidir.
2. BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ
2.1- Kök :
Soya kazık k.klü bir bitkidir ve ana köke bağlı olarak ayrıca
kuvvetli bir saçak kök sistemine de sahiptir. Kökleri 150-200 cm.
derinliğe kadar inebilirse de, genellikle 60-70 cm. derinlikte
yoğunlaşırlar. Çiçeklenme başlangıcından itibaren bu kazık ve saçak
kökler üzerinde çok sayıda yumrucuklar oluşmaktadır. Ekim sırasında
kullanılan özel soya bakterisi yoluyla bu yumrucukların içerisine
havadaki azot depo edilerek, hem soyanın kendisinin ve hem de
ardından ekilecek ürünün bu azot kaynağını kullanması sağlanır.
2.2- Sap :
Çeşide ve bitki boyuna göre değişmek üzere 10-15 boğumdan
oluşan soya sapları dik ve sert yapıda olup, üzeri sık tüylerle kaplıdır.
Bitki boyu; çeşide, ekim zamanına ve bakım şartlarına bağlı olarak
60-150 cm. arasında değişebilir.
Soya seyrek ekilince daha fazla dallanır. Erkenci çeşitler daha
kısa boylu ve az yapraklı, geççiler ise daha uzun ve bol yapraklıdır.
Hava ve ışık yetersizliği çiçek dökmeyi arttırıp verimi
düşüreceğinden, fazla dallı ve boylu çeşitlerin sık ekilmesinden
kaçınılmalıdır.
2.3- Yaprak :
Resim-4: Soya Yaprakları
Soya yaprakları 3 yaprakçıktan oluşan bileşik yaprak
biçimindedir. Erkenci çeşitlerden geççilere doğru yaprak iriliği artar.
Yaprakların üzeri çeşitlere göre değişen renklerde ve sık tüylerle
kaplıdır. Tüylülük beyaz sinek zararlısına karşı koruyuculuk sağlar.
Soya yaprakları; ince, uzun, mızrak şekilli ya da oval, yumurta veya
baklava dilimi tipinde olabilir.
2.4- Çiçek :
Resim-5: Soya Çiçeği
Yaprak koltuklarında 3-15 adet arasında değişen sayıda, kısa
saplı çiçekler bir arada bulunur. Ancak bu çiçeklerin bir kısmı,
sıcaklık stresinin de etkisiyle bakla bağlama sırasında d.külür.
Özellikle ikinci ürün ekilişlerinde, çıkıştan 25-30 gün sonra
çiçeklenme başlar ve bitki gövdesinde aşağıdan yukarıya doğru 25-30
gün kadar devam eder. Çiçek rengi çeşitlere göre değişmek üzere
beyaz veya mor renkte olabilir. Soyada kendine döllenme söz
konusudur.
2.5- Bakla :
3-5 cm. uzunlukta ve 1 cm. kalınlıkta olan soya baklaları, hafif
boğumlu ve tüylü olup, içlerinde genellikle 2-4 tohum bulunur. Yeşil
renkli baklalar olgunlaşma döneminde sarı ya da kahverengiye
d.nüşür.
Bitkide bakla sayısı çeşide ve ekim sıklığına göre değişebilir. Bir
metrekarede 35-40 bitkinin bulunduğu normal ekilişlerde, bir bitkide
30-40 bakla bulunurken, bu rakam uzun boylu ve geççi çeşitlerde veya
daha seyrek ekimler nedeniyle bol dallanmış bitkilerde 200’ün bile
üstüne çıkabilmektedir.
Resim-6: Soya Baklaları
Biçerdöverle biçim sırasında hasat kayıplarının düşük olması
bakımından ilk bakla bağlama yüksekliğinin fazla olması istenir.
Bunun için de, bitkilerin kısa sürede ve aşağıdan bakla
bağlamasını önlemek amacıyla, ilk sulamanın çiçeklenme
başlangıcından önce yapılması önem taşır.
2.6- Tohum :
Soya tohumları yassı ya da yuvarlak şekillidir. Tohum kabuğu
rengi ise sarı veya kahverenginin değişik tonlarındadır. Tohum
göbeğinin rengi en belirgin çeşit özelliği olarak beyaz, sarı,
kahverengi, gri, yeşil ya da siyah renklerde olabilir.
Resim-7: Soya Tohumları
Tohum iriliği çeşide ve yetiştirme şartlarına göre değişebilir.
Tanelerde protein oranı % 40-45 ve yağ oranı da % 18-22 arasında
değişir. Yağı alınmış soya küspesi insan beslenmesi yanında, çok
değerli bir hayvan yemi kaynağı olarak da kullanılmaktadır.
3. İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ
3.1- İklim İsteği :
Soya, farklı iklim bölgelerine uyumlu, çok değişik özellikteki
çeşitleriyle dünyanın pek çok yerinde başarıyla yetiştirilmektedir.
Mayıs-Eylül aylarında ortalama günlük sıcaklığın 25°C olduğu
yerlerde soya üretimi için uygun bir ortam vardır diye kabul edilir.
18°C’nin altındaki ve 40°C’nin üstündeki sıcaklıklar soyanın
gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.
Yetişme dönemi boyunca soyanın 550-600 mm. suya ihtiyacı
vardır. Bu nedenle, bol yağış alan Karadeniz bölgesi dışındaki
yörelerde ancak sulama uygulamasıyla soya tarımı yapılabileceği
unutulmamalıdır.
Düşük toprak ısısı soyada çimlenmeyi geciktirir. Bu nedenle
ekim için, toprak ısısının yükseldiği nisan ayı sonlarına kadar
beklemek çıkış garantisi için gereklidir. Yaprak ve çiçek gelişimi için
de düşük ve çok yüksek sıcaklıkların azaltıcı ya da gelişmeyi
engelleyici etkisi söz konusudur. Örneğin, 29 °C’den yüksek gece ısısı
verimde % 10 oranında düşmelere neden olabilir.
Özellikle aşırı sıcak bölgelerde hava neminin düşük olması da,
baklalardaki tanelerin dolmasını olumsuz etkileyerek, verimi düşürür.
Bu nedenle, kuru hava şartlarında sulamayla gerekli nem ortamının
sağlanması yararlı olur.
3.2- Toprak İsteği :
Soya çok kumlu topraklar dışındaki değişik toprak tiplerinde iyi
yetişir. Kumlu-killi topraklar ise en iyi yetişme ortamıdır. Üzerinde
uzun süre durgun suyun tahliye edilemeden kaldığı sıkışık toprak
şartlarından pek hoşlanmaz. Tuzlu, çorak topraklarda soya veriminde
önemli düşmeler olur. Çorak şartlara arpa ve buğdaydan daha hassas
ama mısırdan daha dayanıklıdır.
Toprağın asitliliği soya için oldukça önemlidir. Genellikle orta
(nötr) seviyelerdeki (pH: 6.0-6.5) toprak asitliği soya için uygundur.
Soya bakterisinin asitli topraklarda iyi gelişemeyeceği bilinmeli ve
asit karakterli gübreler tercih edilmemelidir. Genel olarak, mısır
için uygun olan iklim ve toprak şartlarında soyanın da başarılı bir
şekilde yetiştirilebileceği kabul edilmektedir.
4. TOPRAK HAZIRLIĞI
4.1. Ana üründe ;
Tarla sonbaharda 20-25 cm derinlikte pullukla sürülür. Bazı
mantar hastalıklarının etkisini azaltmak için, toprağı derinden
işleyerek havalandırmak yararlı olmaktadır. Şubat ayı içinde, yağışlar
sonrasında çıkan yabancı otlar için kültivat.r (kazayağı) veya diskaro
geçirilir. Nisan ayı sonuna doğru, tava gelen toprak diskaro ile birkaç
kez yüzlek olarak sürülür. Sürümler arasında gübre atılır, daha sonra
toprağı sıkıştırarak nem kaybını önlemek için tapan çekilerek tarla
ekime hazır hale getirilir.
Resim-8: Toprak Hazırlığında Diskaro ile Sürüm
4.2. İkinci üründe ;
İkinci üründe toprak hazırlığı, aşırı sıcaklar ve zaman darlığı
nedeniyle ana ürüne göre daha fazla zorluklar taşıyan bir uygulamadır.
Hububat hasadının Haziran ayı içerisinde yapılması nedeniyle,
yüksek sıcaklıkların toprak tavını olumsuz etkilemesi tehlikesine
karşı, toprak işlemenin en kısa sürede tamamlanması büyük önem
taşır. Bu konuda yapılmış pek çok araştırmanın ortak sonucu, en az
toprak işlemeyle ya da toprağı işlemeden doğrudan anız mibzerleriyle
ekim yapmanın daha yüksek verimleri sağladığını göstermektedir.
Ancak, doğrudan anıza ekim yapan mibzerlerin ülkemizde henüz
yeterince yaygınlaşamamış olması ve son dönemde anız yakmaya
getirilen yasaklar nedeniyle, anızın diskaro veya benzeri aletlerle
toprağa karıştırılması gerekmektedir.
Resim-9: İkinci .ründe Ekim Öncesi Sulama
Bu durumda, diskaro ile anızı parçalanan ve karıştırılan tarlayı
tava getirmek üzere salma sulama yapılır. 5-6 gün sonra toprak tava
gelince kültivat.r veya diskaro ile 15-20 cm derinlikte sürülür. Gübre
atılır, diskaro ve tapan çekilerek toprak hazırlığı tamamlanır.
Soyada en uygun toprak hazırlığı metodu, sulama + toprak
işleme + ekim şeklidir. Ekim üstüne sulama yapma metodu ise,
kaymak oluşumunun çıkışları olumsuz etkilemesi yüzünden, sadece
zaman darlığı olduğunda veya geciken ekimlerde söz konusu
edilmelidir.
5. EKİM ZAMANI
Soya ana ürün olarak, toprak sıcaklığının 12-13° C’yi bulduğu
Nisan ayı ortasından itibaren ekilebilir. Geççi çeşitler nisan ayı içinde
ekilmelidir. Erkenci çeşitler ise mayıs ayı ortasına kadar ekilebilme
şansına sahiptir. İkinci ürün için en uygun ekim zamanı da, hububat
hasadının hemen arkasından, Haziran ayı içerisindeki devredir. Bu
dönemde aşırı sıcak nedeniyle toprakta tavı bulmak zor olduğundan,
sulama işlemine gerek duyulduğunda, soya ekimini daha fazla
geciktirmemek için, sulamanın zaman kaybetmeden bir an önce
yapılmasına dikkat edilmelidir.
DİKKAT !
İkinci ürün tarımında çok erkenci çeşitler hariç, ekim işlemi
kesinlikle temmuz ayına bırakılmamalıdır. Geciken ekimler
verimi azaltmakta, ilk bakla yüksekliğini ve bitki boyunu
kısaltmakta ve ayrıca hasat olgunluğunda gecikmeye yol açarak
kurutma problemlerini ortaya çıkarmaktadır.
6. ÇEŞİT SEÇİMİ
Çukurova ve Akdeniz Bölgelerinin iklim durumu uygun
olduğundan daha geççi çeşitler ekilebilir. Ancak kuzeye doğru
gidildikçe erkenci çeşitlerin tercih edilmesinin daha doğru olacağı
unutulmamalıdır. Son yıllarda soya çeşitlerinin sayısındaki azalmaya
rağmen, piyasada ana ve ikinci ürün ekim zamanına uygun soya
çeşitleri mevcuttur.
İkinci üründe ve geciken ekimlerde daha erkenci çeşitler
tercih edilmelidir. Sertifikalı tohumluğun kullanımı tercih
edilmeli, çiftçi kendi ürününden tohumluk ayırmak zorunda kalıyorsa;
hastalıksız, kaliteli ve çimlenme oranı yüksek tohumlukları
kullanmalıdır.
7. BAKTERİ AŞILAMASI
Bakteriler, soyanın köklerinde onunla ortak yaşayan ve havadaki
azotu alıp bitkinin kullanımına veren kü.ük canlılardır. Ekim sırasında
toz halindeki bu bakteriyi soya tohumlarına bulaştırıp toprağa vermek
gerekir. Bu işleme bakteri aşılaması diyoruz.
Soya bakterisi aşılamasıyla; hem daha az azotlu gübre kullanarak
paradan tasarruf edilmiş olunur ve hem de kökler üzerinde oluşan
yumrucuklarda dekara 7-12 kg. kadar saf azot biriktirilerek
soyanın ve ardından ekilecek bitkinin kullanımına verilmiş olur.
Bu işlem sırasında dikkat edilecek konular şöyledir;
- Bakteri aşılaması gölge bir yerde yapılmalıdır.
- Serin bir yerde tutulan 1 kg toz bakteri 100 kg soya tohumu
üzerine serpilip karıştırılarak, siyah renkli bakterinin bütün tohumlara
yapışması sağlanmalıdır.
-Yapışmayı daha iyi temin etmek için, bazı üreticiler, tohumlara
elle hafifçe su serptikten sonra bakteriyi bulaştırırlar ancak tohum
kabuğunun ıslanarak ayrılmasına neden olunduğundan bu uygulama
tercih edilmemelidir. Bunun yerine, serin bir yerde tutulan ya da
buzdolabında korunan bakteriler zaten tohuma kolayca yapışabilecek
nemde olduğundan, tohumlar ıslatılmadan, bakterilerin doğrudan
tohumlar üzerine d.külmesiyle de bakteri aşılaması yapılabilir.
-Bu karışım güneş altında bekletilmeden hemen ekilmelidir.
Birkaç dakikalık bir sürede bile, doğrudan güneş altında kalan
bakteriler ölebilir ve aşılamanın etkisi olmaz. Bakterili tohumların
güneşten korunması için mibzer kovalarının üstünü nemli bezlerle
kapatmak yararlı sonuç verir.
8. GÜBRELEME
Soyanın ilk gelişmesini özendirmek için dekara 2.5-3 kg saf
azot verilmelidir. Fosfor ihtiyacı ise 6 kg’dır. Buna göre dekara
13-15 kg DAP (Diamonyum fosfat) gübresinin ekimle birlikte
verilmesi yeterli olur. Başka bir seçenek olarak da, 35 kg Süper
fosfat ve 13 kg Amonyum nitrat (% 21) gübreleri birlikte
uygulanabilir. Bakteri kullanıldığında soya köklerinde zaten yeterince
azot birikmesi olacağından bitki bu kaynaktan yararlanacaktır.
Bu nedenle, soya bakterisi kullanıldığında, ekim sırasında daha
fazla azotlu gübre verilmesine gerek yoktur. Üstelik, fazla azotlu
gübre kullanıldığında, yumru oluşumunun azalacağı ve bakterilerin
tembelleşeceği, bu nedenle de bakteriler yoluyla kök bölgesindeki
azot üretiminin düşeceği unutulmamalıdır.
Soyada üst gübre kullanımına çoğu zaman ihtiyaç duyulmaz.
Çıkıştan 2-3 hafta sonra kökler incelendiğinde, bakterinin faaliyeti
sonucu yumrucuklar (nodozite) oluştuğu g.rülür. Saçak kökleri
zedelemeden s.külen bitkilerin köklerinde, 5-10 adet içi pembe
renkli yumrucuk g.rülmesi gerekir. Eğer böyle bir durum yoksa,
yani yumrucuklar oluşmamışsa ya da var olan yumrucukların iç
rengi yeşil veya siyah renge d.nmüşse, bakterilerin .lmüş
olduğunu anlarız. Bu durumda sulama öncesinde dekara 20 kg
amonyum nitrat veya 10 kg üre verip sulama yapılmalıdır.
9. EKİM
Soyada ekim mibzerle yapılır. Geciken ekilişlerde dekara 8-10
kg, zamanında yapılan ekilişlerde ise 7-8 kg tohumluk kullanımı
yeterlidir. Bu miktarlarda tohum iriliği de etkilidir ve iri tohumların
ekim miktarı doğal olarak daha fazla olur. Başka bir hesapla, normal
ekimlerde metrekareye 35-40 tohum, geciken ekimlerde ise 45-50
tohum atılması uygundur.
Tohumluğun en az % 75-80’inin çimlenebilmesi, karışık
olmaması, hastalıksız olması, g.rünüş olarak parlak ve .zürsüz olması
gerekir. Buruşuk, çatlak ve yeşil kalmış, olgunlaşmamış tohumlar
kullanılmamalıdır.
Resim-10: Mibzerle Ekim
Sıra arası 60 cm.( mekanizasyon şartları uygunsa daha dar da
tutulabilir), sıra üzeri ise ana üründe 5 cm ve 2. üründe 3-4 cm
olmalıdır. Geciken ekimlerde sıra üzeri daha sık olarak da
ekilebilir.
Ekim mutlaka tavlı toprağa ve mibzerle 3-4 cm derinliğe
yapılmalıdır. Toprak tavı derine inmişse, mibzer ayaklarındaki
sıyırıcılar aşağı indirilerek, yüzeydeki kuru tabakanın sıyrılması ve
tavlı bölgeye ulaşılarak ekim yapılması sağlanmalıdır.
10. BAKIM İŞLERİ
Soyada sulama işleminin zamanında ve yeterli miktarda
yapılması, sulama sonrasında ara çapa geçirilerek hem toprağın
havalandırılması ve hem de yabancı otlarla mücadele edilmesi, verim
üzerinde olumlu etkiler yapacaktır. Hastalık ve zararlılarla zamanında
mücadele de önemli bakım işlemleri arasındadır.
10.1. Sulama
Soyada tava usulü sulama yapılmalıdır. Hasat kayıplarına yol
açmamak için, tava genişliği hesaplanırken, biçerdöver tablasının
genişliği dikkate alınarak yığınlar çekilmelidir.
Birinci su : Bitki boyu 8-10 cm olunca yapılır. İlk su geç
verilirse, bitki boyu kısa kalır ve ilk bakla yüksekliği de düşük
olur ki, bu durumda hasat kayıpları nedeniyle verimde düşme
kaçınılmazdır.
Resim-11: Soyada Birinci Sulama
İkinci su : İlk çiçekler g.rülmeye başladığı zaman yapılır.
..üncü su : Baklalar şişmeye başladığında yapılır.
D.rdüncü su : Gerekirse ü.üncü sulamadan 10-15 gün sonra
yapılır.
Soyanın gelişim dönemleri içinde suya en fazla ihtiyaç
duyulan devre, çiçeklenme ve özellikle bakla oluşumu devresidir.
Bu nedenle sulama zamanlarını kaçırmamak gerekir. Sulama
zamanının geldiği yaprakların p.rsümesi ve matlaşmasından anlaşılır.
10.2. Çapalama ve Yabancı Ot Kontrolü
Soya bitkisi gelişmesinin ilk devresinde yabancı otlardan fazlaca
etkilenmektedir. Bu nedenle sıra aralarında traktörle, gerekirse sıra
üzerinde de el çapası ile ot mücadelesi yapılmalıdır. Ot probleminin
yoğun olduğu yerlerde kimyasal ilaçlarla ot mücadelesi yapılmalıdır.
Bitkinin gelişme devresine göre, birinci veya ikinci sudan sonra
da ara çapası yapılmalı ve toprak sıkışıklığı nedeniyle bitkilerin strese
girmesi önlenmelidir.
Çapalama esnasında boğaz doldurma yapmamaya dikkat
edilmelidir. .ünkü, bu işlem ilk bakla yüksekliğinin düşmesine ve
hasatta kayıplara neden olur.
10.3. Hastalık ve Zararlılarla Mücadele
10.3.1. Soya Hastalıkları
Bölgelere göre değişmekle birlikte, ülkemizde en etkili olan soya
hastalıkları; bitkilerin hasat zamanında bile yeşil kalıp cüceleştiği ve
baklaların eğrilip büküldüğü virüs hastalığı olan Tomurcuk Yanıklığı
ile kök ve sapları kurutarak bitkilerin ölmesine, baklaların boş
kalmasına neden olan mantar hastalığı olarak K.mür .ürüklüğü ve
ayrıca Mildiyö ve Mozaik virüsü hastalıkları şeklinde sıralanabilir.
Resim-12: Köklerde K.mür .ürüklüğü Hastalığı
Bu hastalıkların mücadelesinde ilaçlamadan çok, sağlıklı tohum
kullanmak ve virüslü bitkilerin imhası gibi tedbirlerle ..züm yoluna
gidilmelidir. K.mür .ürüklüğüne karşı da, toprak sıkışıklığını önleyici
uygulamalar yapılmalı, derin sürüm ve sulama sonrası ara çapa
yaparak toprağın havalandırılması sağlanmalıdır.
10.3.2. Soya Zararlıları
Soyanın en önemli zararlıları; Beyaz Sinek, Kırmızı .rümcek,
Yeşil Kurt, Prodenia ve Kokulu Yeşil Böcek’ tir.
Resim-13: Beyaz Sinek
Beyaz sinek, özellikle Çukurova’da yoğun zararı g.rülen ancak,
son yıllarda pamuk ekim alanlarının azalmasına paralel olarak
yoğunluğu azalan bir zararlı olmasına rağmen, dayanıklı çeşit
kullanımının en önde gelen tedbir olduğu unutulmamalıdır. Tüylü
çeşitler bu konuda bir tercih sebebi olmalıdır.
Resim-14: Prodenia Zararlısı
Yukarıda sayılan zararlılarla mücadelede uygun zaman ve dozda
ilaçlama yapmak gereklidir. Yeterli sayıda ve zamanında mücadele
yapılmazsa, büyük verim kayıplarıyla karşılaşılacağı unutulmamalıdır.
Bunun için, en etkili ilaçların seçimi ve uygulama zamanı konusunda,
en yakın tarım teşkilatından bilgi alınmalıdır.
11. HASAT
11.1- Hasat Zamanı
Yaprakların sararıp d.külmesinden 4-5 gün sonra hasada
başlayıp kısa sürede bitirilmesi gerekir. Ekim zamanına ve çeşitlerin
erkenci ya da geççi olmasına bağlı olarak soyada hasat dönemi eylülekim
aylarına denk gelir. Bu dönemde tanedeki rutubet ( % 13-14 )
hasat için uygundur. Bu oranın üzerindeki rutubette hasat sırasında
tohumlar zarar g.rür, daha düşük rutubette ise taneler d.külür veya
çatlar.
Hasat biçerdöverle yapılır. Biçim yüksekliği alt baklaları alacak
şekilde ayarlanmalıdır. .rün yoğun ve sık ise, biçerin tıkanmasını ve
tohumların kırılmasını azaltmak için biçerdöver hızı azaltılmalıdır.
Resim-15: Hasat Olgunluğuna Gelen Soya Bitkileri
Hasat edilen ürün uzun süre depolanacaksa soya tanesinde rutubet
mutlaka % 13’ ün altına düşürülmelidir. Kurutma işlemi gölge
bir yerde yapılmalı, direkt güneş altında yapılacak kurutmanın,
soya tohumlarında çatlamaları arttıracağı unutulmamalıdır.
11.2- Verim Durumu
Verim normal şartlarda, 1. ürün olarak 300-400 kg, ikinci
üründe ise 250-350 kg’ dır. Bunun için; 1 mÇ’de 40-50 bitkinin
olması, bitkide bakla sayısı ve tane ağırlığının da yüksek çıkması
gerekir. Hasadın gecikmesi, baklaların çatlamasına ve verimin
düşmesine neden olurken, biçerdöverle yukarıdan biçim de alt
baklaların toprakta kalmasını ve dolayısıyla hasat kayıplarını arttırır.
11.3- Depolama
Hasat edilen ürün depolanacaksa, tohumların kızışması ve
bozulmasını önleyebilmek için, depo ısısının 20-22 º C’ den az olması,
depo havasının nispi neminin de % 60’ dan düşük olması gerekir.
Kurutmaya serilen veya depolanan ürünün yığın kalınlığı 30-40
cm.’den daha yüksek olmamalı ve ara sıra karıştırılmalıdır. Tohum
neminin % 13-14’den fazla olmasının kızışmayı ve böceklendirmeyi
arttıracağı düşünülerek, ürünün sağlıklı biçimde kurutulması yanında,
deponun ısısına ve nem durumuna da dikkat edilmelidir.
Bereketli Olsun !
